قلعه کنگلو

قلعه کنگلو و دژ اسپهبد خورشید در استان مازندران بخشی از اثرها فاخر و بی‌ مثل جمهوری اسلامی ایران محسوب می ‌شود . قلعه کنگلو شاهکاری از دوران ساسانی است که با قرار به چنگ آوردن در یک استتار ارگانیک و شرایط سوق الجیشی ویژه , در زمان مورخ از دستبرد , تجاوز و تخریب مغولان و هجوم اعراب درامان ما‌نده است . باروهای بلند این قلعه همچون پر و بال های عقابی با صلابت , بر فرازصخره ای گسترده شده و در دو سوی شمالی - جنوبی امتداد یافته است . از بقایای این قلعه دو ساختمان بلند توپر است که برای استوار و پایدار کردن , به صورت قرینه تشکیل‌شده گردیده اند .

این قلعه با شماره 2754 در فهرست اثرها ملی ثبت شده‌است .

سایه پر و بال ‌هایش مثل بازوهایی است که می ‌خواهد همه‌چیز را تحت پر و بال خویش بگیرد و مانعی باشد برای خودداری از رانش هسته مرکزی دژ . حرف از قلعه کنگلو است ; قلعه‌ای که یک هسته مرکزی و دو بازو داراست و صورت یک عقاب را در ذهن آدم تداعی می‌ نماید .

( قلعه کَنگِلو ( با مساحتی حدود سه هزار متر در دامنه های جنوبی فن کوه ( خِرو نِرو ( بر فراز تپه مخروطی و منفرد به صورت شمالی –جنوبی سازه شده‌است و به مسافت تقریبی ۲۰ کیلومتری در جنوب شرقی دوآب در زمین ها دهستان راستوپی و خطیر کوه شهرستان سوادکوه در حوالی روستای کنگلو روی صخره‌ای جای دارد .

طول این تپه در سمت شمال نسبت به دامنه خویش با شیب 40 سکو حدود 100 متر و از جنوب با شیب 90 جايگاه و گهگاه با شیب منفی منتهی به دره ای می شود که عمق آن حدود 350 متر است .

از ضلع جنوبی قلعه به منجر اشرافی که بر کیلومترها منظره خویش داراست می توان ناحیه را در دست گرفتن کرد و این دره روش صعب العبوری به شهمیرزاد و سمنان دارااست .

نمای فرنگی قلعه را یک باروی عظیم سنگی تشکیل می ‌دهد که در نصیب میانی و طرفین آن , برجهای چشم ‌بانی درنظرگرفته شده ‌است . فضای داخلی این قلعه با دقت به بقایای آن , مدور و در دو طبقه ساخته شده‌ بود که نصیب اکثر آن از میان رفته و در هم اکنون ویرانی است .

این قلعه در استتار ارگانیک بالای دره باستانی نشانه یا این که آریم و در ترک جزو فن ‌کوه‌ های البرز در سواد کوه جای‌دارد و همین یکی‌از دلایلی بوده که از دستبرد و تجاوز بیگانگان و غارتگران در امان باقی‌مانده است . دژ کنگلو از پلان مخصوص به ‌فردی فی مابین قلاع و استحکامات دفاعی کشور ایران برخوردار‌است که با بهره‌ گیری از تکنیک‌ های ساکن البرز درست شده و دارنده معماری اشکانی - ساسانی است . فرم طاق‌ های این قلعه قابل قیاس با غار دژ اسپهبد خورشید در همین حوزه‌ و قلعه ‌دختر فیروزآباد , کاخ سروستان و گروه تخت سلیمان در دیگر نقاط جمهوری اسلامی ایران است .

قلعه کنگلو در جنوب رشته‌ کوه «خرو ِرو» با طول سه هزار و ششصد و بیست متر قراردارد . بومیان این حوزه‌ را چکل در معنای چکاد کوه و صخره دست ‌نیافتنی می ‌نامند و استدلال گزینش این اسم نیز این است که چکل آنقدر بلند است که خورشید هر روز برای طلوع از پایین آن بالا آمده و در وقت غروب از یال غربی چکل زیر می ‌رود . یکی‌از جذابیت‌های این قلعه وجود سازه‌ های چهارگوش و بقایای اندودکاری است که نشانگر آنست که در آن زمان از این تجهیزات برای ذخیره آب و مایعات استعمال می ‌کردند . همینطور در محوطه پیرامون قلعه و در جستجو ‌های باستان ‌شناسی گورهایی به دست آمده که وابسته به اعصار آهن و زمان ساسانی است .

این قلعه مرتبط با زمان ساسانی است و مصالح به‌ عمل رفته در آن از فرآورده سنگ و گچ نیمکوب هست که از معماریهای عصر ساسانی به حساب می‌آید .

اندود گچ با خاکی که دارنده اکسید آهن است نمای سرخرنگی به دژ کنگلو داده است که ولی در ده سال اخیر به عارضه ها تغییرات آب و هوایی و دخل و تصرف انسانی در فضای سبز و اقلیم حوزه‌ , یه خرده از این سرخی کاسته و دگرگون شده‌است .

دیدنی است بدانید که یک نگین انگشتری هم در ناحیه پیدا شده که کلمه و واژه فرحی در معنای بهروزی و شادکامی روی آن به عینه قابل رویت بود و نکته دیدنی ‌تر دیگر این است که خط مرکز قلعه کنگلو دقیقا با میانه رشته‌کوه «خرو نرو» تهیه و تنظیم شده و با اعتنا به پلان و فرم یگانه این دژ , این گمانه موجود است که از این ناحیه برای کاربرد نجومی و بررسی ‌های اخترشناسی و تحقیقی به کار گیری می ‌شده است .

وجه تسمیه

کنگلو در لهجه محلی مازندرانی به کنگلی نیز پر اسم و رسم است و کنگلی در لهجه مازندرانی به زنبور گفته می‌ شود و احتمال دارد به دلیل این که کندوی زنبور عسل مدام یادآور و الهام ‌بخش دژ و قلعه است , قلعه کنگلو نیز اینگونه تشبیه و نامگذاری شده‌است . همینطور واژه و کلمه «لی یا این که لو» در گویش مازندرانی در معنای غار یا این که شکفت است نظیر اسامی غارهای پلنگ لی , دیولی , زِلی و . . . که در البرز چشم می ‌شوند .

همانگونه که ذکر شد , قلعه کنگلو در دره آریم واقع شده و در وجه تسمیه اسم «آریم» به شهر «آرِم خواست» در متن‌ها جغرافیایی برمی‌ خوریم که ریشه ساسانی داراست و در کوه قارِن قرار داشته است .

در قرن سوم هنگامی اعراب بر آل قارِن غلبه می‌ نمایند , حکومت این کوهستان به شهریار باوندی واگذار می ‌شود و اسم کوه به شهریارکوه تغییر و تحول می ‌یابد .

حالت مکانی

قلعه کنگلو یکی‌از به دور افتاده ‌ترین و آباد ترین قلعه‌ های سواد کوه بوده و در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی دوآب , شرق شهر پل سپید و در زمین ها دهستان راستوپی و خطیرکوه , در جوار روستای کنگلو جای دارد .

مسیر دسترسی به آن پس از عبور از رودخانه آریم و دوراهی چاشم , ۱۶ کیلومتر ارتفاع دارااست . محل احداث آن هم بر رمز کوهی منفرد و سنگی بر لب آب آریم تنگه می ‌باشد و اختلاف طول آن با سامانه ریلی دوآب ۱۱۸۴ متر است .